Kurtuluş Savaşı Kahramanı, Lozan Antlaşması’nın mimarı Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Başbakanı, ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü iflah olmaz bir kitap düşkünüydü. 7 bin cilde yakın kitabı olduğu biliniyor. Sergide, bu kitapların arasından ilginç olanların bazıları ile İnönü’nün kütüphanesinden mektuplar, belgeler ve eşyalar yer alıyor.
Sergilenenler arasında İnönü’nün 1892 yılında başladığı Sivas Askeri Ortaokulu’nda Fransızca öğrenirken kullandığı sözlükten Halide Edip Adıvar’ın kendisi için imzalanmış ilk basım Osmanlıca kitaplarına, Diyanet İşleri Başkanı Ahmet Hamdi Akseki’nin İnönü’nün çocuklarına ithaf ettiği din bilgisi kitaplarından edebiyatın önde gelen isimlerinden Lev Tolstoy, Aldous Huxley, Goethe, Oscar Wilde, Thomas Mann, Victor Hugo, Jules Verne gibi klasiklerin İngilizce, Almanca ve Fransızca eserleri bulunuyor. Türk edebiyatından ise Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Veli Kanık’tan Mevlana’ya kadar pek çok yazarın kitabı var.
HEMİNGWAY’DEN İNÖNÜ’YE
En dikkat çekici kitaplardan biriyse Nobel ödüllü yazar Ernest Hemingway’in İnönü’ye imzaladığı The Sun Also Rises (Güneş de Doğar). Bu kitabın hikayesi de ilginç. Hemingway uluslararası bir vapur seyahati sırasında tesadüfen o sıralar öğrenci olan Turhan Feyzioğlu ile karşılaşıyor. Türk olduğunu öğrenince kendisine Mudanya görüşmelerinde muhabir olarak takip ettiği İnönü’yü soruyor ve ona ulaştırması için yanındaki kitabı “To The President İsmet İnönü, with all best wishes always” (Başkan İsmet İnönü için, her zaman en iyi dileklerimle) diye yazarak 6 Eylül 1956 tarihinde imzalıyor. Feyzioğlu, Erdal İnönü vasıtasıyla emaneti sahibine iletiyor!
İnönü, hayatı boyunca kimyadan biyolojiye, siyaset biliminden astronomiye çok farklı alanlara merak duyuyor. Çocuklarıyla mektuplaşmalarında okuduğu kitaplarla ilgili düşüncelerini paylaşıyor. Bunlardan dikkat çekici bir örnek 1941 yılında oğlu Ömer’e yazılmış:
“Sevgili Oğlum… Güzel kitaplarım var. Edebiyat, fen, siyaset. Evvela fenniiçtimai birinden başlayacağım; Almanca ‘Chemie erobert die welt- Kimya Dünyayı Zaptediyor”. Bu münasebetle sizin lisede okuduğunuz üç cilt kimya kitabını gözden geçireyim dedim, daha bir haftalık işim var sanıyorum. Ama bugün yarın ben de kanuni tatilden istifade edeceğim. İngilizce cilt cilt Bernard Show’lar da bekliyor. Ben bu şöhreti eserleriyle yakından tanımış değilim. Bakalım bu kış ne kadar vakit bulacağım. Goethe’nin bütün eserlerini de toptan edinmeye çalışıyorum “.
O kış, İkinci Dünya Savaşı’nın bütün şiddetiyle Avrupa’yı sardığı, Hitler ordularının büyük şehirleri ele geçirdiği ve Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün uyguladığı ustaca denge politikasıyla Türkiye’nin bu ateşin dışında kaldığı zamandır. İnönü’nün tam bu zorlu dönemde birbirleriyle savaşan ülkelerin yazarlarının eserlerini okuması hayret verici bir şekilde anlamlıdır.
Savaştan hemen sonra ise, California Teknoloji Enstitüsü’nde görelilik teorisinin kullanıldığı matematik esasları dersinden A alan oğlu Erdal ile yeni bilimsel buluşlar üzerine yazışıyor:
“Bu hafta Illustrated London News’da, Einstein’ın büyük bir resmi ve bu münasebet ile yeni nazariye ve kanunları hakkında biraz tafsilat vardı. Gravity’yi (kütle çekimi) açıklıyormuş. Yeni kanunlar için 33 senedir çalışıyormuş. ‘Dört denklem’imiş. Doğruluklarını ispat etmek için henüz ameli yolları tamamı ile tayin edememiş…”.
“Şimdi gazetelerde, Amerika’ya atfedilerek hidrojen bombasından bahsediliyor. Bugünkü bir havadise göre bunun kuvveti atom bombasından yüz defa daha ziyade imiş. Bu bombanın (H) mahiyeti hakkında bana birkaç satır yazabilir misin?”
İnönü, oğlu Erdal’ın ayrıntılı açıklamalarını tam anlamadığını itiraf ediyor ama Einstein’ın kitaplarını okuyor.
Sergide yer alan genç İsmet Bey’in Sivas Ortaokulu’ndaki OsmanlıcaFransızca not defterini görünce de izleyenler o günlerde öğrenmeye başladığı Fransızcası ile ileride Lozan Konferansı’nda ülkesini bağımsızlığa kavuşturacak en önemli Barış Antlaşması’nı imzaladığını düşünerek heyecanlanacaklardır.
Küratörlüğünü İsmet Baydur, tasarımını Ayşenaz Toker’in gerçekleştirdiği Sergi, 20 Nisan- 26 Mayıs 2024 tarihleri arasında her gün saat 10.00-12.00 ve 13.00- 17.00 arasında Pembe Köşk’te ücretsiz gezilebilir. Müze’nin diğer salonlarındaki geleneksel 23 Nisan anmasında ise İnönü Vakfı Başkan’ı Özden Toker ev sahipliği yapıyor.
GÜLSÜN BİLGEHAN
İNÖNÜ VAKFI BAŞKAN YARDIMCISI
